Warszawa, 2 czerwca 2021 roku
Szanowna Pani
Wanda Zwinogrodzka
Podsekretarz Stanu
Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
Krakowskie Przedmieście 15/17
00-071 Warszawa
Stanowisko Stowarzyszenia Kreatywna Polska do projektu ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego
w imieniu Stowarzyszenia Kreatywna Polska, które zrzesza i reprezentuje liczne podmioty z branży kultury i kreatywnej, a także organizacje polskich twórców, przedsiębiorców, wydawców, producentów, nadawców oraz dystrybutorów treści, chcielibyśmy podziękować za zaproszenie do konsultacji projektu ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego (dalej Projekt).
Wyrażamy poparcie dla podjęcia próby uregulowania społeczno-zawodowego statusu twórców i artystów wykonawców. Potrzebujemy adekwatnego, dostosowanego do zróżnicowanych form pracy twórczej, nowoczesnego systemu ubezpieczeń. Trudno procesy tworzenia wpisać w obecnie istniejący system i kodeks pracy. Uczestnictwo w kulturze często nie jest częścią gry rynkowej i być nie powinna. Ustawa, która określa jasne kryteria przyznawania uprawnień artysty zawodowego jest niezwykle potrzebna. Jest to pierwsza, długo wyczekiwana, tego typu ustawa w Polsce, definiująca istotną dla tworzenia kultury grupę zawodową i w pewnym stopniu dostosowuje rzeczywistość prawną do jej specyfiki. W pracach nad Projektem należy brać pod uwagę, że regulować on będzie specyficzne i wrażliwe dziedziny życia jakimi są kultura i twórczość.
Pandemia covid-19 dotknęła artystów, którzy często z dnia na dzień zostali pozbawieni środków do życia. Obnażyła brutalnie niedoskonałość systemu finansowania kultury jako takiej. Artyści kilka miesięcy czekali na minimalne wsparcie ze strony Państwa, a w tym czasie ich sytuacja się pogarszała. Pandemia pokazała jak bardzo wrażliwa na czynniki zewnętrzne jest twórczość. By nie dać jej zginąć potrzebne są szerokie i dobrze zaplanowane działania Państwa, zmierzające do wzmocnienia artystów. Dla szerokiej rzeszy osób, które utrzymują się z pracy w przemysłach kultury i kreatywnych.
Artyści stanowią najważniejszą grupę zawodową, mającą bezpośredni wpływ na budowanie i kształtowanie tożsamości narodowej. Kultura jest najważniejszą częścią tej tożsamości. Bez kultury nie ma narodu. Szeroko pojęta twórczość przynosi więc korzyści wszystkim obywatelom. Postulujemy stworzenie takiego systemu wsparcia kultury, który brałby pod uwagę to, że artyści pracują od projektu do projektu. Nie możemy godzić się z tym, by artyści, działający w obszarze kultury byli niewidzialni dla Państwa, pozbawieni podstawowych praw do opieki zdrowotnej, emerytalnej i jakiegokolwiek wsparcia socjalnego. Bez systemowego wsparcia rozwiązującego złą sytuację artystów, kultura umrze, a przemysły kreatywne, przysparzające Państwu prawie 4% PKB, upadną. Artyści zasługują na system wsparcia Państwa, nie opierający się wprost i wyłącznie na obciążeniach innych gałęzi przemysłu.
Profesjonalna twórczość wymaga całkowitego zaangażowania. Nie można w tym samym czasie pracować nad wieloma projektami, ani prowadzić innej działalności. Tymczasem teraz artyści muszą radzić sobie często pracując w innych zawodach, a ich talenty, zamiast w pełni być wykorzystywane do jakościowej twórczości nie mają, nawet na starcie, zabezpieczenia ze strony Państwa. Nie mówimy o pomocy finansowej w postaci stypendiów dostępnych jedynie dla nielicznych, ale przynajmniej o edukacji w zakresie przedsiębiorczości. Artyści budują przemysły kreatywne, a te wypracowują coraz większy procent PKB. Powinny być traktowane jako jeden z najważniejszych kierunków rozwoju w aspekcie gospodarczym, społecznym, kulturowym i przestrzennym.
To na Państwie spoczywać powinien obowiązek szczególnego dbania o twórców zarówno w sferze socjalnej jak i bezpośredniego wspierania rozwoju różnego rodzaju talentów. Świadomie zaplanowany i wspierany przez Państwo rozwój przemysłów kreatywnych, poprzez zrównoważone wsparcie ekonomiczne twórczości, prowadzić będzie do popularyzacji wartości kulturalnych oraz wzrostu gospodarczego.
Przedstawiony Projekt Ustawy umożliwi skorzystanie osobom posiadającym kartę artysty zawodowego z preferencyjnych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, a tym najmniej zarabiającym, także uzyskanie dopłat do składek ubezpieczeniowych. W naszej opinii tego typu wsparcie socjalne dla artystów zawodowych jest potrzebne bowiem wielu utalentowanych twórców pozostawało do tej pory poza systemem ubezpieczeń. Artyści są najczęściej zatrudniani na podstawie umów o dzieło, a ich praca często nie jest stała, a zarobki nieregularne.
Uważamy, że każdy artysta powinien mieć dostęp do systemu opieki zdrowotnej i prawo do godnej emerytury. Artyści w szczególnie trudnej sytuacji powinni mieć prawo do stosownej zapomogi, a Ci, którzy dopiero wchodzą na rynek powinni otrzymać odpowiednie wsparcie na start i móc wpisać się w system wsparcia kultury.
Nastał właściwy moment na uznanie różnych aktywności twórczych jako zawodów uprawnionych do świadczeń gwarantowanych przez Państwo innym grupom zawodowym, np. rolnikom. Co za tym idzie oczekujemy od Państwa systemowego, zrównoważonego wsparcia twórców i artystów wykonawców oraz całej szeroko pojętej kultury. Przedstawiony Projekt, mimo, że nie jest doskonały, stanowi ważny krok w tym kierunku. W polskim prawie zdecydowanie brakuje bowiem innych rozwiązań, które mogłyby znacząco wpłynąć na poprawę sytuacji społeczno-ekonomicznej twórców, a szczelniejszy system ochrony praw autorskich i pokrewnych z pewnością przełożyłby się na sytuację ekonomiczną twórców, artystów wykonawców i innych uprawnionych
Popieramy sam fakt udzielania pomocy socjalnej najbardziej potrzebującym, jednak uważamy, że odpowiedzialność za sprawiedliwe objęcie wszystkich obywateli ubezpieczeniem powinna leżeć po stronie Państwa. Opłata reprograficzna jest należną rekompensatą dla twórców i innych uprawnionych za korzystanie z utworów w ramach dozwolonego użytku i ze swej istoty rzeczy nie powinna być powiązana z systemem ubezpieczeń społecznych, ani przeznaczana na inne cele niż wypłaty dla uprawnionych.
Uważamy też, że równocześnie z pracami nad Projektem powinna nastąpić nowelizacja rozporządzenia do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, stosownie do obowiązujących dziś modeli konsumpcji treści w świecie cyfrowym i na miarę wykorzystywanych obecnie technologii.
Dziękujemy raz jeszcze za możliwość przedstawienia stanowiska Stowarzyszenie Kreatywna Polska w konsultacjach Projektu. Deklarujemy gotowość współpracy i merytorycznego wsparcia w pracy nad tym Projektem, jak również nad systemowymi rozwiązaniami finansującymi kulturę w przyszłości.
Szczegółowe uwagi do Projektu zostaną przedstawione w stanowiskach poszczególnych organizacji współpracujących z naszym Stowarzyszeniem.
Z wyrazami szacunku,
Dorota Hawliczek
Dyrektor Stowarzyszenia Kreatywna Polska
