Warszawa, 21 sierpnia 2025 r.
Dotyczy: Nowelizacja rozporządzenia w sprawie opłat reprograficznych
Sz. P.
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Marta Cienkowska
Stowarzyszenie Kreatywna Polska jest organizacją zrzeszającą twórców i producentów kultury przynależnych do różnych branż kreatywnych i sektorów kultury. Z zadowoleniem przyjmujemy opublikowany 23 lipca br. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projekt zmian rozporządzenia w sprawie opłat reprograficznych od urządzeń i nośników.
Nowelizacja zakończy trwający 17 lat okres braku aktualizacji listy urządzeń i nośników służących do kopiowania i powielania dzieł z tytułu użytku osobistego. Straty polskich środowisk kreatywnych i kultury z powodu braku rekompensaty sięgają kilku miliardów złotych. Oddziaływało to i wciąż oddziałuje negatywnie na konkurencyjność polskiej kreatywności i kultury wobec systemów przyjętych w niemal wszystkich krajach Europy. W
tym czasie ogromne środki, które w innych państwach wspierały twórczość i kulturę, w Polsce pozostawały w kieszeniach importerów i globalnych koncernów technologicznych, zamiast zasilać rodzimą twórczość.
Pojawienie się rekompensat realnie poprawi sytuację ekonomiczną rynku kultury i jego twórców. Jest ważne, aby aktualizacja zapewniła rekompensatę satysfakcjonującą twórców wszystkich dzieł dostępnych w ramach użytku osobistego. Równie istotne jest, by zmiana wzmocniła wszystkie podmioty posiadające doświadczenie w prowadzeniu inkasa oraz respektowała opinie środowisk twórczych i producenckich.
1. Konieczność wprowadzenia rozporządzenia
Nie budzi żadnych wątpliwości koniczność wejścia rozporządzenia w życie. Każdy
rok opóźnienia oznacza dalsze straty dla twórców, dystrybutorów oraz odbiorców,
którzy tracą na zubożeniu oferty kulturalnej. Prace nad nowelizacją ustawy o prawie autorskim należy prowadzić równolegle, nie wstrzymując wejścia w życie rozporządzenia.
2. Delegacja do prowadzenia inkasa
Organizacje zbiorowego zarządzania najlepiej rozumieją zarówno specyfikę swojego środowiska, jak i technologiczne sposoby wykorzystywania utworów danej dziedziny. Inkaso powinno być prowadzone w sposób rzetelny, odpowiadający rzeczywistym potrzebom uprawnionych. Może to być osiągnięte przez wskazane konkretnego inkasenta. Będzie to sprzyjać współpracy zamiast rywalizacji i umożliwiać skuteczniejsze funkcjonowanie całego systemu, co potwierdzają doświadczenia wielu krajów europejskich.
3. Wysokość opłat
A. Postulujemy zwiększenie, w stosunku do brzmienia projektu rozporządzenia, wysokości opłat z tytułu rekompensaty dla urządzeń nowowprowadzanych na listę. W projekcie wysokość opłat ustalono na poziomie 1%, podczas gdy w wielu krajach Unii Europejskiej obowiązują stawki rzędu 1,5% i wyższe. Z punktu widzenia twórców i wydawców naturalnym byłoby dążenie do zbliżenia poziomu wynagrodzeń do średniej europejskiej. Uważamy więc, że docelowo stawka 1,5% byłaby rozwiązaniem bardziej sprawiedliwym i adekwatnym do realiów rynkowych. W szczególności dotyczy to odpłatności za zakup papieru. Obniżenie w projekcie rozporządzenia tej odpłatności do 1% nie znajduje uzasadniania i uderzy w środowiska polskiej prasy, książki i nauki. Jednocześnie podkreślamy, że już poziom 1% na pozostałe produkty stanowi ważny krok naprzód i realne wsparcie dla polskich twórców.
B. Postulujemy utrzymanie dotychczasowych stawek na urządzenia i nośniki reprograficzne takie jak w szczególności papier nie znajdując uzasadnienia dla obniżania wysokości stawek w tym zakresie. Sposób i zakres korzystania z utworów dla użytku osobistego na tych urządzeniach i nośnikach nie zmienił się znacząco od 2011 r. (ostatnia nowelizacja załącznika nr 3). Dlatego nie widzimy żadnego uzasadnienia do obniżenia stawek w tym zakresie.
4. Doprecyzowanie katalogu urządzeń
Wnosimy o uzupełnienie listy o dopisek „i podobne” przy nowowprowadzanych urządzeniach. Pozwoli to uniknąć długotrwałych procesów legislacyjnych w przypadku pojawienia się oczywistych odpowiedników nieujętych na liście.
5. Rodzaj urządzeń
Opłatami reprograficznymi powinny być objęte zarówno urządzenia służące do przechowywania (utrwalania), jak i powielania (zwielokrotniania) treści. Obecnie największe straty generuje właśnie nieodpłatne powielanie, wynikające z możliwości nowych technologii.
6. Smartfony a telefony komórkowe
Należy doprecyzować, że pod pojęciem „telefonów komórkowych z wbudowaną pamięcią” rozumiane są w praktyce smartfony (wprowadzenie do rozporządzenia określenia: „telefonów komórkowych, w tym smartfonów”). W projekcie brakuje jednoznacznego wskazania tej kategorii urządzeń, co może prowadzić do niejasności interpretacyjnych i sporów w stosowaniu przepisów. Jasne rozróżnienie jest istotne, ponieważ klasyczne telefony komórkowe i smartfony mają całkowicie odmienne możliwości w zakresie kopiowania, przechowywania i odtwarzania treści. Rekompensata powinna dotyczyć wszystkich telefonów i smartfonów, które umożliwiają kopiowanie, powielanie i przechowywanie utworów bez względu na wielkość dysku.
7. Inne urządzenia i usługi
W projekcie nie zostały uwzględnione niektóre urządzenia i usługi, które w praktyce pełnią istotną rolę w procesie kopiowania i przechowywania treści. Choć w przypadku smartwatchów potrzeba ta może być marginalna, to już konsole nowej generacji – wyposażone w znaczną pamięć i dyski twarde – stanowią realne narzędzie do gromadzenia utworów. Szczególnej uwagi wymagają także usługi chmurowe, które stają się jednym z kluczowych środowisk kopiowania i przechowywania treści w internecie. W przyszłości to właśnie sektor dostawców usług chmurowych powinien być traktowany priorytetowo, jako że odgrywa on coraz większą rolę w obiegu i zwielokrotnianiu treści w ramach dozwolonego użytku prywatnego.
8. Urządzenia odnawiane (refurbished)
Produkty odnawiane fabrycznie („refurbished”), sprzedawane ponownie przez producentów lub autoryzowanych dystrybutorów, powinny być objęte opłatami reprograficznymi na takich samych zasadach jak urządzenia nowe. W praktyce oferują one identyczne funkcje w zakresie kopiowania i przechowywania treści, a ich ponowne wprowadzenie do obrotu nie zmniejsza potrzeby rekompensaty dla twórców. Brak jednoznacznych regulacji w tym zakresie prowadzić może do obchodzenia systemu i nierównego traktowania podmiotów rynkowych. Warto podkreślić, że w
wielu krajach europejskich – m.in. w Niemczech, Francji czy Hiszpanii – systemy opłat reprograficznych obejmują również urządzenia odnawiane i ponownie wprowadzane na rynek, co pozwala uniknąć luk prawnych oraz chroni interesy uprawnionych. Polska regulacja powinna przewidywać podobne rozwiązanie, aby zapewnić spójność z europejską praktyką i zapobiec sytuacji, w której producenci przenosiliby sprzedaż na rynek wtórny w celu ominięcia opłat.
9. Podział środków
Podział środków na część Audio, Wideo i Reprografię wymaga szerszego konsensusu. Dlatego proponujemy, aby w przyszłości Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego organizowało regularne, coroczne badania wykorzystania poszczególnych urządzeń pod kontem ich wykorzystania do powielania i przechowywania utworów wszystkich rodzajów. Pozwoliłoby to rozwiać wątpliwości, uniknąć arbitralności i zapobiec podziałom w środowisku twórczym, dając wszystkim zainteresowanym poczucie sprawiedliwości i transparentności systemu.
PODSUMOWANIE
Z pełnym przekonaniem podkreślamy raz jeszcze, jak istotne jest, aby projekt został możliwie szybko wprowadzony w życie i aby jego ostateczny kształt był jak najbardziej korzystny dla polskiej kultury, a nie dla zagranicznych koncernów. Dziękujemy Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego za podjęcie tego tematu i wyrażamy nadzieję, że w dalszych pracach uda się wspólnie wypracować rozwiązania, które zapewnią polskim twórcom sprawiedliwe warunki funkcjonowania na rynku, porównywalne z tymi, jakie od lat obowiązują w innych krajach Unii Europejskiej.
W imieniu Stowarzyszenia Kreatywna Polska
Jerzy Kornowicz
Prezes Zarządu
źródło: SKP
